του Χρήστου Γιοβανόπουλου
Μια αφρικάνικη παροιμία που λέει ότι «χρειάζεται ένα χωριό για να ανατραφεί ένα παιδί» περιγράφει εύγλωττα την κοινοτιστική προσέγγιση των αυτο-διαχειριζόμενων χώρων για το παιδί στη Βαρκελώνη, που αναπτύχθηκαν μετά το 2011 από ακτιβιστές του κινήματος των αγανακτισμένων (15Μ) και κινήσεις για το «δικαίωμα στην στέγη». Δεκάδες αυτο-οργανωμένων παιδικών σταθμών και μια συστάδα άλλων χώρων για το παιδί λειτουργούν σήμερα στη Βαρκελώνη και την Καταλονία, σε μόνιμες ή ανεπίσημες δικτυώσεις.
Οι παιδικοί σταθμοί είναι δύο βασικά ειδών, λέει η Manuela Zechner, ερευνήτρια που η κόρη της πήγαινε σε αυτο-διαχειριζόμενο παιδικό σταθμό στην Poble Sec, μία γειτονιά με ισχυρή παρουσία μεταναστών και συνεργατικών δικτύων στους πρόποδες του Montjuic. Σε αυτούς με πιο ακτιβίστικο χαρακτήρα τα παιδιά φροντίζουν από κοινού ένας παιδαγωγός και ένας γονέας. Τα υπόλοιπα λειτουργούν με παιδαγωγούς-συνοδούς όπως αποκαλούνται και οι γονείς συμμετέχουν στη συνέλευση. Οι συνελεύσεις είναι το κύριο όργανο αποφάσεων και στα δύο μοντέλα που λειτουργούν με ομάδες εργασίας. Η καθαριότητα και το μαγείρεμα γίνεται με βάρδιες από όλους, ενώ οι γονείς συμβάλουν χρηματικά για την κάλυψη ενοικίων και των αμοιβών των παιδαγωγών.
Το 2013 σχηματίστηκε το πρώτο Δίκτυο Κοινοτικής Γονικής Μέριμνας (Xarxa de Crianza Comunitaria) του Poble Sec. Το 2017, 5 αυτοδιαχειριζόμενοι παιδικοί σταθμοί συστήνουν την Πλατφόρμα για την Εκπαίδευση και Συμμετοχή των Νηπίων (Plataforma per L’Educacio I la Participacio d’Infants) για την από κοινού διαπραγμάτευση με τη νέα δημοτική αρχή του Barcelona En Comu, σχήματος του ριζοσπαστικού δημοτικισμού. Τα αρχικά PEPI είναι επίσης το όνομα της μαίας με πρωταγωνιστικό ρόλο στην δικτύωση των μητέρων της Poble Sec, που πρωτοστάτησαν στη δημιουργία των κοινοτιστικών παιδικών σταθμών.
Από το δήμο απαιτείται κύρια η παραχώρηση ανεκμετάλλευτων δημοτικών χώρων (κλειστών ή ανοιχτών) για τη λειτουργία των παιδικών σταθμών και τη δημιουργία δημόσιων χώρων για παιδιά, υπό διαχείριση των χρηστών σαν κοινά. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν ζητείται χρηματοδότηση. Τα εγχειρήματα αυτά δεν αντιπαρατίθενται στη δημόσια εκπαίδευση προς την οποία αναγνωρίζουν ότι πρέπει να κατευθυνθούν οι δημόσιοι πόροι.
Παρ΄ όλα αυτά η Manuela λέει ότι η σχέση με το δήμο διαπερνιέται από προβληματισμό για τη σχέση κοινών και δημόσιων πολιτικών. Το τμήμα εκπαίδευσης του δήμου προνομοποιεί την ικανοποίηση αναγκών μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων. Χωρίς να αντιτίθεται στους αυτο-διαχειριζόμενους παιδικούς και εκπαιδευτικούς χώρους υποστηρίζει ότι αυτοί αφορούν κύρια οικογένειες λευκών με ισχυρό πολιτιστικό, τουλάχιστον, κεφάλαιο. Επίσης το τμήμα φεμινισμού έχει εκφράσει επιφυλάξεις για την αναπαραγωγή του κυρίαρχου καταμερισμού εργασίας μεταξύ των φύλων, μιας και οι μητέρες εξακολουθούν να σηκώνουν το βάρος συμμετοχής στα συλλογικά αυτά εγχειρήματα.
Το θέμα απασχολεί και τις ίδιες τις αυτο-διαχειριζόμενες δομές, όπως τονίζει η Nelly παιδαγωγός στο Λαϊκό Σχολείο της Μπορντέτα (Escola Popular de la Bordeta) στην γειτονιά Sants της Βαρκελώνης και συνδέεται με την πρόκληση για μεγαλύτερη συμμετοχή γονέων, δύσκολη ειδικά για μετανάστες ή μόνιμα εργαζόμενους. Η Manuela προσθέτει όμως ότι οι δομές αυτές λειτουργούν σαν χώροι εκπαίδευσης των γονέων σε έναν διαφορετικό κοινοτιστικό τρόπο ανατροφής των παιδιών. Οι γονείς που συμμετείχαν σε εγχειρήματα κοινών στην εκπαίδευση μεταφέρουν τις εμπειρίες και γνώσεις τους και στο δημόσιο σχολείο που πάνε τώρα παιδιά τους, μας λέει.
Το Δίκτυο για Ελεύθερη Εκπαίδευση (Xarxa de Educació Lliure) είναι μία ευρύτερη δικτύωση αυτο-οργανωμένων δομών διαφόρων βαθμίδων και ειδών εκπαίδευσης, ενώ υπάρχει και η άτυπη λειτουργική δικτύωση των Λαϊκών Σχολείων της Καταλονίας. Τα Λαϊκά Σχολεία ξεκίνησαν το 2018 από αυτο-οργανωμένες κοινότητες στέγης, που αποχώρησαν από την PAH (Plataforma de Afectados por la Hipoteca) και διαφώνησαν με την επιλογή του Barcelona En Comu. Το Λαϊκό Σχολείο της Μπορντέτα, λέει η Nelly, λειτουργεί σαν χώρος μετά το σχολείο και ξεκίνησε από την Ομάδα Στέγασης της Σαντς (GHAS) εντός κατηλλειμένου κτιρίου στέγης. Απευθύνεται όμως σε όλη τη γειτονιά και ενώ καλύπτει δωρεάν ανάγκες μαθησιακής υποστήριξης κύρια δίνει έμφαση στη δημιουργία χώρων έκφρασης των παιδιών για τα δικαιώματα τους. Τα 35 με 50 παιδιά ηλικίας δημοτικού του Λ.Σχ. της Μπορντέτα, όπως μας περιγράφει, χωρίζονται σε τμήματα ανά ηλικιακή ομάδα και συμμετέχουν σε πρότζεκτ γύρω από θέματα όπως ρατσισμός, κλιματική αλλαγή, κατοικία κλπ. Παρ’ όλα αυτά θα αρχίσουν μαθήματα καταλανικών μετά από αίτημα πολλών γονέων μεταναστών. Επίσης το σχολείο συμμετέχει σε παρεμβάσεις στη γειτονιά για τη δημιουργία φιλικών για παιδιά αστικών χώρων και για άλλα θέματα της κοινότητας.
Δημοσιεύθηκε στο ένθετο “Θρανία της Αλληλεγγύης”, Απρίλιος 2021, Εφημερίδα των Συντακτών
